Geschiedenis van Valkenburg

Oud-Valkenburg

Oud-Valkenburg is tegenwoordig onderdeel van de gemeente Schin op Geul. Bij de monumenten van Valkenburg zijn dus niet die van Oud-Valkenburg te vinden. In Oud-Valkenburg staan twee grote kastelen, kasteel Genhoes en kasteel Schaloen. Verder is ook vlakbij de kluis op de Schaelsberg te vinden. Het dorp zelf heeft rond 130 inwoners en een zeer oude kerk uit de 11e eeuw, gewijd aan Johannes de Doper.

Kasteel Genhoes

Kasteel Genhoes is de eerste woning geweest van de heren van Oud-Valkenburg. Op de plaats van het huidige kasteel stond in 1041 een hof (boerderij). De eerst bekende heer was Thibald van Voeren, gehuwd met Guda. Guda was kleindochter van Ermingardis, die op haar beurt een verwante was van de Duitse keizer. Pas tussen 1545 en 1560 wordt op de plaats van de genoemde hof kasteel Genhoes gebouwd door Johan I van Strijthagen. In 1576 of 1579 wordt het kasteel voor een aanzienlijk deel door Spaanse troepen verwoest. Daarna wordt het gedeeltelijk hersteld, maar het huidige kasteel is pas in 1605 door Ulrich van Hoensbroek weer volledig opgebouwd. In de 18e eeuw is er nog een aparte vleugel bijgebouwd. Genhoes blijft particulier bezit totdat het in 1955 wordt gekocht door de Nederlandse vereniging tot behoud van Natuurmonumenten. Op hun site lezen we:

"Het kasteel kent een aantal markante bewoners. Eén van hen is Leonard Thimus, een rijke lakenfabrikant uit Aken, die het kasteel in 1749 koopt. Hij laat de woonvleugel moderniseren. Het mansardedak, de monumentale ingangspartij en wellicht ook de buitenpoort dateren van circa 1750. Dit werk brengt men wel in verband met de beroemde Akense architect J.J. Couven, van wie in ieder geval vaststaat dat hij in 1757 het koor van het kerkje van Oud-Valkenburg verbouwt.

Bijzonder aan Genhoes is de gaafheid van het gehele complex, ook rondom het kasteel. Het bijna vierkante kasteelterrein met de uitspringende toren is omgeven door een gracht. Een stenen brug verbindt het kasteel met het voorburchtterrein. Hier liggen een bescheiden park en een moestuin met tuinmuren. Een monumentale poort sluit het kasteelterrein af. Van hier loopt een laan naar de kerk van Oud-Valkenburg. Dit kerkje heeft oude relaties met het kasteel. De eigenaren van Genhoes bezaten (deels) het collatierecht, het recht om een pastoor te benoemen. Een invloedrijke positie. De heer van Genhoes moest dit recht delen met onder andere de heer van het nabij gelegen kasteel Schaloen. Het gehele kasteelcomplex is omgeven door een tweede gracht. Het water uit de gracht komt uit de nabijgelegen rivier de Geul. Kasteel Genhoes ligt comfortabel op de flank van het beekdal: dichtbij genoeg om de gracht te kunnen vullen, maar op veilige hoogte voor de meeste overstromingen van de Geul. Rondom het kasteel lagen vroeger uitgestrekte boomgaarden. Enkele hiervan zijn nog over en van de oogst perst Natuurmonumenten vruchtensap. Ook de grote hoeve recht tegenover de ingang van het kasteel hoort bij Genhoes. Tussen 1785 en 1843 hoort Genhoes bij wel vijf verschillende landen. In 1785 gaat het van Oostenrijks bezit over naar de Republiek. Tien jaar later wordt het gebied Frans, maar in 1815 hoort Genhoes bij het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden. Bij de Belgische opstand van 1830 sluit dit deel van Limburg zich aan bij de Belgische opstand en pas in 1843 hoort het definitief bij Nederland. Genhoes is de oudste bezitting van Natuurmonumenten in Zuid-Limburg. In 1955 kocht de vereniging het kasteel en de omringende landerijen. De Schaelsberg (met de Kluis) volgde enkele jaren later."

Kasteel Schaloen

De heerlijke rechten van Oud-Valkenburg werden vaak gedeeld door de heren van Genhoes en die van Schaloen, maar gingen in 1670 in hun geheel over op kasteel Schaloen. Hof Schaloen bestaat al in 1381, maar wordt in 1575 door een brand verwoest. Johan Reinier Hoen van Cartils liet op de resten van het oude woonhuis (kasteel?) in 1656 het huidige kasteel bouwen. Pierre Cuijpers liet er veel elementen geïnspireerd op de Franse renaissance aanbrengen.

Op wikipedia lezen we nog:

"Het kasteel is een rijksmonument en maakt samen met de Johannes de Doperkerk en Genhoes deel uit van het rijksbeschermd gezicht Oud Valkenburg. Het kasteel is gelegen in de beemde van de rivier Geul vlak bij het dorp Oud-Valkenburg. De gracht rond het woonhuis wordt gevoed met water van de Molenbeek, een Geultak die in de 16e eeuw de hoofdtak van de Geul vormde. Het kasteel ligt ten zuiden van de Oud-Valkenburgerweg, de doorgaande weg van Valkenburg naar Schin op Geul. Aan het eind van een oprijlaan komt men bij een watermolen en vervolgens, via een poorthuis, op een plein waaraan het kasteel en de voorburcht zijn gelegen. De mergelstenen Schaloensmolen uit 1699 was oorspronkelijk een banmolen, maar doet tegenwoordig alleen dienst als demonstratiemolen. In de kasteeltuin heeft de plaatselijke IVN-vereniging een Limburgse heemtuin aangelegd, die voor het publiek toegankelijk is.

De oudste gegevens van het bestaan van Kasteel Schaloen dateren uit 1381. Op het eind van de 14e eeuw waren er twee eigenaren: ridder Jan van Hulsberg, schout van de schepenbank van Klimmen en Geraerdt Mulaerdt. Later deelt eerstgenoemde het kasteel met Gerard van der Linden. Na 1397 was Reinier II van Hulsberg eigenaar van het gehele kasteel. In 1442 en 1457 was het kasteel in bezit van zijn zoon Reinier IV van Hulsberg van Schaloen genoemd Sjaloen, zo blijkt uit de archieven in Maastricht en Tongeren. Opvolger was zijn zoon Librecht van Hulsberg en na diens dood in 1530 kwam het goed aan zijn broer Johan van Hulsberg. Diens zoon Reinier V van Hulsberg van Schaloen werd de volgende kasteelheer. Deze werd opgevolgd door zijn broer Gerard van Hulsberg, die in 1605 de rechten op de heerlijkheid Oud-Valkenburg verkrijgt. De familie woonde op Huys de Dohm in Welten. In de Spaans-Nederlandse oorlog in de zestiende eeuw werd het kasteel bijna geheel door brand verwoest, maar het kon in 1656 weer worden herbouwd.

Na de dood van Gerard werd Johan Reinier Hoen van Cartils eigenaar door vererving. Hij was ook nog bezitter van kasteel Cartils en hij kocht in 1644 de heerlijkheid Schin op Geul van de Spaanse koning. Rond 1665 volgde zijn zoon Gerard Ernest Hoen van Cartils hem op. Deze liet een aantal gebouwen neerzetten, onder meer een watermolen en een kluis op de Schaelsberg. Hij was getrouwd met Anna Agnes van Renesse van Elderen. Zij bracht de titel van graaf in de familie. De Calvariegroep, in de volksmond de Drie Beeldjes genoemd, aan de voet van de Schaasberg aan de Geul, is ook gesticht door de heer van Schaloen in 1739.

Maximiliaan Hendrik de Hoen Cartils had geen kinderen en zijn neef, graaf Maximiliaan Hendrik Laurens Hoen de Cartils erfde het goed in 1782. Hij trouwde met Felicitas van Hohenzollern, een prinses Hohenzollern-Hechingen. Ze woonden niet op Schaloen. De graaf kocht de ruïne van het Kasteel Valkenburg, dat tot 1919 in de familie bleef. Het echtpaar Hoen-Hohenzollern kreeg drie dochters. De oudste dochter trouwde met Ladislas de Villers Masbourg d'Eclaye. Zij erfden Schaloen. Na de Franse bezetting kwam het kasteel in eigendom aan de familie De Villers Masbourg d'Eclaye (1814). Tot eind jaren 60 in de 20e eeuw bleef deze familie eigenaar van Schaloen, al woonde zij sedert 1934 in Brussel. De tweede dochter,Philipine, trouwde met graaf de Hamal. Zij erfden kasteel Geulle en bewoonden het tot 1842. In dat jaar verkocht graaf de Hamal het kasteel Geulle aan de Belgische graaf Emile d'Oultremont. In 1968 werd de gemeente Valkenburg-Houthem de nieuwe eigenaar. Deze gemeente verkocht het kasteel in 1977 aan aannemer Woudenberg. Hij restaureerde een gedeelte met hulp van subsidies. In 1986 kocht de familie Bot (aannemer) het goed en ging wonen in het hoofdgebouw. Bot begon onder meer met de exploitatie van de voorburcht als hotel-appartementen. Alle gebouwen werden in de jaren die volgden gerestaureerd. Het slot heeft tegenwoordig niet meer de functie die het vroeger had, maar de stallen en bijgebouwen zijn nu in gebruik als hotel. Het kasteel zelf is niet te bezichtigen. Vanaf 2013 staat het kasteel weer te koop, het duurste huis dat te koop is in Nederland. Het rechthoekige kasteel is gebouwd van mergel en dateert oorspronkelijk uit de 14e eeuw. Toen was het iets kleiner. In de volgende eeuw is het uitgebreid, maar in 1575 bijna geheel afgebrand. Op de kaart van Jacob van Deventer uit 1550 is het kasteel met naamsvermelding Sloenes duidelijk te zien in zijn toenmalige vorm. In het midden staat een woontoren met een uitbouw als ingang. Aan twee zijden is een vleugel aangebouwd. De arkeltorentjes stammen uit de 16e eeuw. Rondom ligt een brede gracht.

In 1656 restaureerde Johan Reinier Hoen van Cartils het kasteel, nadat jarenlange leegstand. Een inscriptie in het Latijn vertelt dat na de brand in 1575, het echtpaar Hoen van Cartils en Johanna Maria van der Merwijck het pand gered hebben en hersteld. De toestand in 1656 is ook een rechthoekig gebouw met 4 bouwlagen onder een zadeldak en een gewelfde kelder. Aan de verschillende soorten mergel is te zien, dat materialen zijn hergebruikt bij de diverse restauraties. In 1721 en in 1738 volgden weer restauraties. In 1721 wordt er ook nog een tiendschuur gebouwd, die nu als hotel fungeert.

Na de Franse bezetting in 1814 kwam het kasteel in eigendom van de familie De Villers Masbourg d'Eclaye. In 1894 lieten zij het kasteel door architect Pierre Cuypers grondig restaureren in een neogotische stijl en kreeg het kasteel zijn huidige uiterlijk met een aangebouwde westelijke toren en traptoren aan de voorzijde en verhoogde arkeltorentjes. De gevels kregen een nieuwe, meer regelmatige indeling, de voorgevel kreeg een erker en de achtergevel een balkon. Het interieur werd eveneens vernieuwd. Na de inkwartiering van Amerikaanse soldaten op het eind van de Tweede Wereldoorlog (1946) was het huis helemaal 'uitgeleefd'. Na restauratie in 1956 was het hoofdgebouw weer geschikt voor bewoning.

De voorburcht, aan de westzijde, zou uit de middeleeuwen zijn, gezien de ovale vorm. Deze is opgetrokken uit baksteen met speklagen van mergel. Brandmuren hebben trapgevels. De ingangen hebben rondboogpoorten. Boven een hiervan is een boogversiering en inscriptie. Op de voorgevel beelden muurankers het jaartal 1701 uit. Waarschijnlijk geven deze de restauratie aan door Gerard Ernst Hoen van Cartils. In de tweede helft van de 20e eeuw was in een gedeelte een café met theetuin gevestigd. Sinds 1986 zijn er hotelappartementen in het kasteel.

Het poortgebouw, vernieuwd in 1718, ligt achter een bruggetje over de gracht. Het is ook in mergel gebouwd en voorzien van een schilddak. Boven de ronde poort is een driehoekige timpaan. Op het dak staat een torenvormige dakruiter. In 1987 wordt het gebouw als beheerderswoning ingericht. Tegenwoordig heeft het een horecafunctie."

Kluis op de Schaelsberg

De kluis op de Schaelsberg (Limburgs: Kloes op de Sjaatsberg) bij Oud-Valkenburg en Walem in de gemeente Valkenburg aan de Geul, werd in 1688 gebouwd in opdracht van graaf Gerard Hoen van Cartiels, de toenmalige heer van Kasteel Schaloen. De eerste bewoner was ene broeder Laurens Plum. De kluis is vanaf de stichting tot 1930 doorlopend bewoond gebleven. De bekendste broeder was een voormalige pauselijke zouaaf, Hendrikus Weerts, die de kluis bewoonde tussen 1860 en 1889. De kluis op de Schaelsberg is de meest schilderachtige van de Nederlandse kluizenarijen. Met haar witgepleisterde voorkomen te midden van het bekoorlijke heuvelland trekt zij 's zomers nogal wat toeristen. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat ze in de nabije toekomst opnieuw in gebruik zal worden genomen. Nabij de Kluis bevinden zich de kruiswegstaties bestaande uit 14 nissen, deels in een cirkel rond een centraal "graf". De Kluis met naastgelegen staties zijn een rijksmonument. De Kluis is gebouwd bovenop de Schaelsberg bijna aan de rand van het hellingbos Schaelsbergerbos. Naast de kluis bevindt zich een open terrein met hoge bomen waar al meerdere eeuwen de openluchtmis gehouden wordt: de Sjaasbergergank. De kluis is het doel van een pelgrimage ter ere van de heilige Leonardus van Noblat, en is dus een bedevaartkluis.

Zie ook Publications de la société historique et archéologique dans le Limbourg jaargang 1966, uitgebreid artikel over de heren van Oud-Valkenburg door Mr. K.J.Th Janssen de Limpens pag.55-92. Verder: Kastelen in Limburg, Walburg pers 2005, met daarin ook Kasteel Schaloen, Kasteel Genhoes en kasteelruïne Valkenburg

 

 Ziet u slechts 1 pagina?
klik hier voor de volledige website
"Voorouders uit Midden-Limburg"