Servaaskerk Maastricht

Inleiding   Vroege geschiedenis en Romaanse bouwperiode   De Dubbelkapel   Het westwerk en de Keizerzaal   Henric van Veldeke en St. Servaas   De Sleutel van Servaas   De Cenotaaf   De Romaanse kapitelen   het Bergportaal

De Cenotaaf van Monulfus en Gondulfus

 

Een cenotaaf is een soort open sarcofaag, die niet dient om iemand in te begraven, maar wel de functie kan hebben om een gemummificeerd lijk een tijd in op te baren. Dit gebeurde herhaaldelijk bij belangrijke personen, als nog mensen uitgenodigd moesten worden om bij de begrafenis aanwezig te zijn. Het is een kist met gaatjes er in. (In dit geval vierkante ruiten). De vierkante ruiten zijn het symbool van "terra", de aarde met zijn vier hoeken. De overledene is teruggegeven aan de aarde. Een dergelijke kist werd vaak ook opgesteld boven het echte graf. Soms werden er kaarsen in gebrand of pelgrims probeerden hun handen naar binnen te steken.
10 Augustus 1039 werden de overblijfselen van Monulfus en Gondulfus door Nithardu, bisschop van Luik, en Gerardus, bisschop van Kamerijk in het bijzijn van de Rooms-Duitse keizer Hendrik plechtig verheven (heilig verklaard). (Habets, Geschiedenis van het bisdom Roermond deel 1 pag. 123) Is toen ook al de cenotaaf als gedenkteken vervaardigd? Of heeft Proost Humbertus, een van de belangrijke bouwheren van Maastricht in de 11e eeuw, dat enkele tientallen jaren later laten doen? Monulfus en Gondulfus zijn twee bisschoppen die volgens de overlevering de grafkerk gesticht zouden hebben, boven het graf van Servaas, zo rond het jaar 600. Er worden prachtige verhalen gehouden rond deze bisschoppen: bij de wijding van de paltskerk van Aken zouden zij in 1039 uit hun graf zijn opgestaan om te Aken de inwijding van de nieuwe dom bij te wonen en het getal 365 van aanwezige bisschoppen dat nodig was vol te maken. Een deel van de relieken werd eind 12e eeuw in een verguld koperen reliektafel geplaatst, die als pendant naast de Noodkist van Sint Servaas op het hoogaltaar van de Sint-Servaaskerk was geplaatst (Gondulfus links, Monulfus rechts). De reliektafel bevond zich tot 1846 in de Schatkamer van de Sint-Servaaskerk en sedertdien in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. In de Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek bevinden zich wel nog een aantal reliekschrijnen en portretbustes van de twee heiligen. In Maastricht bevinden zich diverse beelden van Gondulfus, vaak in gezelschap van Monulfus. Gondulfus wordt meestal baardloos afgebeeld. Charles Vos maakte in 1934 een beeld van de twee heiligen voor een pijler van de Sint Servaasbrug.

Aan de binnenkant van de cenotaaf is over de lengte een uitgebreide inscriptie gemaakt, wat duidelijk maakt dat hij een tijdlang open is geweest. Van deze cenotaaf wordt melding gemaakt al in de 13e eeuw, en ook later rond 1500 bijv. door Herbenus, de geleerde die ons veel informatie over Maastricht heeft gegeven. Deze cenotaaf stond oorspronkelijk opgesteld in het midden van het schip. In 1628 is hij op dezelfde plek onder het schip "begraven". Pas in 1890 is hij weer opnieuw opgegraven, en bij deze opgraving is op dezelfde plek ook een kleine grafkamer ontdekt. Aan de hand van bouwmateriaal kan deze gedateerd worden uit waarschijnlijk nog uit de pre-karolingische periode volgens de schrijver (Flament) van een indrukwekkend artikel in de Publications van 1890. Vergelijkbare kelders zijn ook gevonden in Tongeren en in Susteren. Gaat het hier dan om het "echte" graf van Monulfus en Gondulfus? Dan is het om die reden ook logisch dat de cenotaaf ook letterlijk bij dat graf is herbegraven. Nadat de cenotaaf is opgegraven in 1890 is hij verplaatst naar het westen en op een verhoging gezet, en tegenwoordig is hij aanwezig in de westcrypte, nog te zien als je in de kerk zelf een tegel optilt. Maar wellicht is proost Humbertus in de 11e eeuw zelf in de cenotaaf opgebaard geweest. Er in heeft eeuwen lang een loden kruis met inscripties gelegen. Deze inscripties vertellen over de goede dingen die Humbertus gedaan heeft en over zijn bouwactiviteiten van de Servaas. Aart Mekking en Elizabeth den Hartog hebben zich beiden in de achtergrond van deze cenotaaf verdiept, waarbij ook vergelijkbare objecten uit de omgeving of andere delen van Europa zijn betrokken. Elizabeth den Hartog (Publications 1992) concludeert uiteindelijk:
"De cenotaaf van SS. Monulfus en Gondulfus is een zeer bijzonder monument waarvoor geen exacte parallel is te vinden. Gelijksoortige monumenten waren er wel, vooral in de negende en tiende eeuw. Er is derhalve geen grond een elfde eeuwse datering te verwerpen. (Pieter Simons: zoals Mekking doet.) De cenotaaf kan zonder meer worden geïdentificeerd met de 'stenen ark' van Humbertus.
Het monument is interessant vanwege de inscriptie langs de bovenkant van de sarcofaag, die vrij uniek is en er op wijst dat de overledene enige tijd werd opgebaard. Hiertoe werd ook zijn stoffelijk overschot geteerd. Na de periode van opbaring werd zijn graf gedicht, maar niet voordat men een loden kruis in de stenen kist had geplaatst met daarop naam en sterfdatum van de overledene en al zijn goede daden. Op zich was dat niets bijzonders, ware het niet dat nergens een kruis van dergelijke grootte is gevonden, noch een opschrift dat zich qua uitvoerigheid met het Humbertuskruis kan meten."

 

 

 

 Ziet u slechts 1 pagina?
klik hier voor de volledige website
"Voorouders uit Midden-Limburg"